EBREHE YAZITLARI (CIH 541 VE Murayğân 1/Ry 506) VE FİL VAKASI
بســمـ الله الرحـمن الرحيمـ
EBREHE YAZITLARI (CIH 541 VE Murayğân 1/Ry 506) VE FİL VAKASI
𐩣𐩡𐩫𐩬 𐩽 𐩱𐩨𐩧𐩠 𐩽 𐩸𐩺𐩨𐩣𐩬
ملكن ابره زيبمن
Ebrehe, iktidarı süresince Fil Seferi öncesinde bazı önemli savaşlar ve anlaşmalar yapmıştır.
Bunlar kendi hükümranlığı döneminde yazdırılmış olan 6 adet yazıttan anlaşılmaktadır. (Robin, “Arabia and Ethiopia”, s. 285.)
Bunlardan en ayrıntılı olanı M. 543 veya 547-548 tarihli, Sebe’ dilinde yazılmış en uzun yazıtlardan biri olan ve CIH 541 ismi verilen yazıttır.
Burada Ebrehe’nin Kinde kabilesiyle yaptığı savaştan söz edilir. Buna göre Ebrehe’nin Kinde’ye kendi adına nâib olarak atadığı Yezîd b. Kebşe, Sümeyfa‘ Eşva‘ın oğlu Ma‘dîkerib ve bazı Yemenli kabile reisleri Ebrehe’ye karşı isyan etmişlerdir.
Kısa zamanda Yemen’in birçok farklı yerinde ayaklanmalar başlamış fakat sonrasında güçlü kabilelerin desteğini alan Ebrehe, Kinde’yle yaptığı savaş sonunda varılan anlaşma ile Yemen’de sükûneti sağlamıştır.
(Cevâd Ali, III, 486; Mehrân, s. 378)
Ebrehe, CIH 541 yazıtında ayrıca bu siyasî karışıklıklardan sonra tartışmalı hâle gelen meşruiyetini pekiştirmek için Me’rib seddini tamir ettirişinden bahseder. Bu yazıttan yola çıkarak Cevâd Ali bu tamirin iki defa yapıldığını ve bu tamirlerin ilkinin Himyer takvimine göre 657 yani M. 542, ikincisinin ise 658 yani M. 543 tarihlerinde olduğunu ifade eder. Bu tamir işinde Sebe’li Hristiyanlar istihdam edilmiş ve çalışmalar ciddiye alınıp bir sene gibi kısa bir sürede bitirilmiştir. Ebrehe ayrıca burada inşa ve işçi masraflarından da bahseder. Ebrehe bu yazıtta Me’rib kentine geçtiğini ve burada bir kilise yapımı vesilesiyle tertip edilen bir toplantıya katıldığını kaydeder. Bölgedeki diğer güçleri temsil eden elçilerin de iştirak ettiği bu toplantı Arabistan’da büyük bir yankı uyandırmıştır. Aynı zamanda elçiler de gördükleri şâşaadan oldukça etkilenmişlerdir.
Bu yazıta göre gelen elçiler üç kategoride tasnif edilmiştir. Necâşî Ramhîz Zubeymân’ı ve Bizans İmparatorunu temsil eden elçiler “Mahşeket” (Sebe’ dilinde zevce ya da kız kardeş manasına gelen bir ifadedir; bununla yakınlık belirten bir elçilik kastedilir) olarak anılır. Pers İmparatoru elçisi “Tenebbelet” (öncekinden daha resmî bir statüde olup diplomatik görevli manasında bir ifadedir) kelimesiyle anılırken Gassân ve Hîre elçileri de yalnızca “Resul” (elçi) şeklinde anılmıştır. Bu heyetlerin tam olarak hangi sebeple Me’rib’e gittikleri bilinmemektedir. Fakat bu elçilerin Ebrehe’yi kendi taraflarına çekmek için orada bulundukları tahmin edilebilir. Zira bölge üzerinde Bizans ve Farslar arasındaki siyasî mücadele aşikârdır.
EBREHE YAZITLARINDAN Murayğân 1/Ry 506 YAZITI
Ebrehe dönemine ait bir başka yazıt ise ciddi manada zarar görmüş olan ve bazı kelimeleri okunamayan on satırlık Murayğân 1/Ry 506 yazıtıdır.
M. 552 tarihli bu yazıtta Ebrehe’nin Me‘ad kabilesi ile Hulubân’da yaptığı savaş, Benî Âmir ve bazı kabilelerin ayaklanmasının bastırılması ve onlardan alınan rehineler zikredilir.
Sayın @ofnajd yazıtın tarihi için Milâdî 546/547 yıllarını Sayın @ARCH1993 ise 535/547 yıllarını vermiştir.
Ayrıca başka bir kalkışmanın daha bastırılmasından ve Amr b. Münzir’in Me‘ad kabilesinin yöneticisi olarak yerinde bırakılmasından da söz edilir. Burada yapılan harekât Orta Arabistan’a yapılan “dördüncü sefer” olarak nitelenir.
Diğer taraftan Hîre ve Yemen hükümdarlarının Habeşlilerle ilişkilerinden ve Yemen’in Me‘ad üzerindeki nüfuzundan da bahsedilir ki Yemen Tübba‘larının bu kabileye önceden de yönetici tayini yaptıkları bilinmektedir. Bu yazıtta adı geçen Amr b. Münzir’le (babası Münzir’in veliahtı olarak) Ebrehe’nin, Orta Arabistan’da meskûn kabilelerin Güney Arabistan’a sızmamaları veya rahatsızlık vermemeleri güvencesiyle Hîrelilerin bu bölgeye hâkim olabilmesi hususunda ittifak etmiş olabilecekleri veya Yemen’in ticaret yollarının güvenliği konusunda anlaşmış olabilecekleri tahmin edilmiştir.
Murayğân 1/Ry 506 yazıtı, üzerinde en çok tartışılan önemli bir belge niteliğindedir. Bu sebeple yazıtın yorumlanması hususunda birçok ihtilaf ortaya çıkmıştır. Önceleri bazı çevirmenler tarafından bu yazıtta anlatılan iki seferden biri olan Turâbe’ye yapılan seferin devamında Fil Hadisesinin vukûa geldiği iddialarında bulunulmuştur. (Aselî, II, 40.)
Örnek olarak; “Bu sefer Ebrehe’nin Mekke’ye yaptığı seferin bir hazırlığıdır.” değerlendirmesi, yazıtı Almanca’ya çeviren Caskel’e aittir. Altheim ve Stiehl ise yazıtta anlatılan harekâtın aslında Fil Seferi olduğunu iddia ederler. Metnin Rusça çevirisini yapan Lundin ise yaptığı eleştirilerle bu tahminlere katılmaktadır.
O, "Fil seferi"nin takriben M.S 563 yılında vaki olduğunu kabul etmektedir.
Ayrıca Sayın @ARCH1993 'da yazıtın tarihi ile Fil Vakası arasında 18 yıl olduğunu, yazıtta geçen yerlerin Mekke'ye uzak olduğunu, kabile isimlerinin Mekke'de bulunan kabileler olmadığını ve ismi geçen şahısların tarihi kayıtlarda (Fil Seferi ile ilgili olarak) yer almadığını öne sürerek bu yazıtın Fil Seferi'nden bahsetmediğini belirtiyor.
Burada bu ilitilafla ilgili olarak bir kaç mütalaa yapılabilir: İbnü'l Kelbî'nin Resûlullah'ın ﷺ "Fil seferi"nden 23 yıl sonra doğduğunu ifade ettiği rivayeti, Lundin'in iddia ettiği gibi "tek bir rivayet" değildir.
Resûlullah'ın ﷺ "Fil günü" nde veya "Fil yılı" nda doğmadığını ifade eden bazı rivayetler vardır. Bu rivayetlerden biri, önemli bir tanesi burada zikredilebilir:
"İbn Şihab (el-Zühri): Kureyş, Resûlullah'ın ﷺ kronolojisi öncesini "Fil" zamanından başlatarak sayarlardı. Fil olayı ve Ficar savaşı arasını 40 yıl sayarlardı. Ficar savaşı ve Hişam b. Muğire'nin ölümü arasını 6 yıl sayarlardı. Hişam'ın ölümü ve Kabe'nin inşası arasını 9 yıl sayarlardı. Kabe'nin inşası ve Resûlullah'ın ﷺ Medine'ye hareketi arasını (yani hicret) 15 yıl sayarlardı. O (Resûlullah' ﷺ) (15 içerisinde) beş yıl vahiy inmeden önce (Mekke'de) kaldığı dönem. Kronolojinin sıralaması bilindiği üzere devam etmiştir. Zührî'nin bu rivayeti, Zübeyr b. Bekkarın "Neseb-i Kureyş" inde kayıtlıdır ve İbn Asakir'in "Tarih-u Dımeşk" inde zikredilmektedir.
Bu rivayet Resûlullah'ın ﷺ doğum tarihi ile doğrudan bağlantılı olmamakla birlikte itimad-ı şayan gözükmektedir. "Fil Seferi"nin tarihini M.S. 552 olarak tespit eder. Bu tarih, Ry 506 Murayğân yazıtı için Beeston tarafından verilen tarihin tam olarak aynısıdır. Altheim ve Stiehl'in önerisi buna göre doğru gözükmektedir: "Yazıtın "Fil Seferi"nin bir kaydı olduğu açıktır."
J. Kister ise Beeston’un tarihlendirmesini esas alarak bazı değerlendirmelerde bulunur.
(J. Kister, “Hulubân Seferi (Ebrehe’nin Seferi Üzerine Yeni Bir Bakış)” (çev. Fatih Erkoçoğlu), Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 14, Sy. 2, yy.)
Ayrıca bu yazarlar metinde yapıldığı zikredilen seferlerle alakalı olarak birçok farklı yorumlar da yapmışlardır.
(Ayrıntılı olarak incelemek için > Cevâd Ali, III, 496-500)
Zikredilen tartışmalar sebebiyle Abdel Monem Sayed, bu yazıtı bulmuş ve ne yazıldığını yerinde incelemiştir.
Yazıtın resimlerini çekerek okunaksız harfleri çözmeye çalışmıştır. Ayrıca bunu yaparken ensâb ilminden faydalanmış ve kabileleri yazıtın yazıldığı tarihteki konumlarıyla karşılaştırarak bazı değerlendirmelerde bulunmuştur. Sayed, bu yazıtı çözme çabası neticesinde daha önce yapılmış çözümlemelere nazaran bazı noktalarda farklı bir tercüme ortaya çıkarmıştır.
(Abdel Monem A. H. Sayed, “Emendations to the Bir Murayghân Inscrption Ry 506 and a New Minor Inscription from There”, Proceedings of the Twenty First Seminar for Arabian Studies, Durham 1988, 131-143.)
Asir bölgesinden 20 km uzaklıkta Teslis'in batısında Murayğân kuyularının yakınında bulunan, yerden 8 m yükseklikte, 5 m uzunluğunda ve 440 karakterden ve 10 satırdan oluşan Ebrehe’nin Arap Müsned yazısıyla yazılmış Hulubân Seferi Yazıtı ve Günümüz Arap hattındaki karşılığı.
Sayed’in çevirisine göre metin şu şekildedir: “Rahmet sahibi olanın ve O’nun Mesihinin kudreti adına.
Kral Ebrehe Zubeymân, Sebe’nin, Zû Raydân’ın ve Hadramevt’in ve Yemenât ve orada dağlık ve sahil düzlüklerinde yaşayan Araplar’ın kralı,
𐩹𐩻𐩨𐩩𐩬
ذثبتن
zSBTN (Nisan) ayında Me‘ad’a yaptığı baskın sırasında, dördüncü baskında [ve] bütün Beni Âmir’in başkaldırdığı sırada bu yazıtı yazdı.
Kral,
𐩱𐩨𐩴𐩨𐩧
ابجبر (أبي جبر)
‘BCBR’yi (Ebî Cebr) Kinde ve ‘Alâ ile birlikte görevlendirdi ve Hısn oğlu Bişr’i ise Sa‘d (al-‘Aşira) ve Murâd ile birlikte görevlendirdi. Onlar (bu iki görevli komutan) birçok ordu önünde boy gösterdiler [Ebrehe önünde saygı gösterisinde bulundular].
Beni Âmir’e karşı Kinde duruyordu ve hepsi Zû Markh vadisindeydiler ve Murâd ile Sa‘d ise
𐩩𐩧𐩨𐩬
تربن (تربة)
TRBN (Turâbe) yolu üzerindeki vadide idiler. Onlar (düşmanı) çevirip esir ettiler ve büyük miktarda ganimet elde ettiler. Kral ise Hulubân’da savaştı ve (Me‘ad’ın orduları) yenilgiye uğradı ve Me‘ad’ı gölgeleri gibi takip edip onları teslim olmaya zorladı. Bütün bunlardan sonra, Münzir’in oğlu Amr, (Ebrehe ile) müzakerede bulundu ve Münzir’in ona teslim olmasını kabul etti. Zira Münzir Me‘ad’ı yönetme hususunda ona (Amr) bağlı kaldı.
Böylece Ebrehe rahmet sahibi olanın kudreti sayesinde 662 (M. 552) yılının
𐩹𐩲𐩡𐩬
ذعلن (ذو علان)
z-‘LN (Eylül) ayında Hulubân’dan döndü.”
Yazıtta verilen “662 yılının
𐩹𐩲𐩡𐩬
ذعلن (ذو علان)
Zû’allân ayında” şeklindeki tarih Himyerî takvime göredir. Himyerî takvimine göre 662 olan tarihin miladî karşılığı 552’dir.
İngilizcesi:
Murayghân 1/Ry 506 yazıtı üzerine bu kadar çalışma yapılmış olmasına rağmen, bu yazıtın Fil Vakası için makul bir çerçeve sunup sunmadığı konusunda son sözü Sayın @mufidyuksel'den bekliyoruz.
Yorumlar
Yorum Gönder